ارزیابی آسیبپذیری؛ مقدمه و بیان مسئله
تالابها خدمات معیشتی میلیونها انسان را تامین میکنند و کنترل بحرانهای بسیاری از قبیل تخریب کیفیت آب، سیل، توفان، فرسایش و تجزیه کربن را بر عهده دارند. این اکوسیستمهای ارزشمند در سراسر دنیا مدتهای طولانی است که به دلیل فعالیتهای انسانی و تغییرات شدید آب و هوایی در معرض تخریب و نابودی قرار دارند و بسیاری از زیستگاههای باقی مانده آنها نیز از ناپایداری رنج میبرند. همچنین تخریب و از بین رفتن سیستمهای بافر ساحلی، آسیبپذیری تالابها را افزایش داده و به تبع پیامدهای معنادار زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی و ساکنین آن منطقه در پی دارد. بنابراین شناسایی تهدیدات در راستای درک شرایط اکوسیستمهای تالابی، ارزیابی آسیبپذیری[1] و میزان تابآوری جوامع محلی وابسته به آنها به منظور توسعه استراتژیهای مدیریتی موثر امری ضروری است. در رابطه با آسيبپذيري، تعاريف مختلفي ارائه شده است، اما به طور كلي ميتوان اين گونه استنباط كرد كه آسيبپذيري مفهومي پويا و چند بعدي است. آسيبپذيري از دو بعد تشكيل شده است؛ بعد بيروني شامل مواجه شدن با خطر (در معرض خطر قرار گرفتن) و بعد دروني بر ناتواني مقابله و كم بودن ظرفيت براي بازسازي مجدد تاكيد ميكند. به واقع آسيبپذيري تابعي از سه عنصر مواجه شدن با خطر[2]، حساسيت[3] و ظرفیت سازگاري[4] است و آن را میتوان توانايي تنظيم یک سیستم از سه جنبه آسيبپذيري (مواجه، حساسيت و ظرفيت سازگاری) در برابر اختلاط و نيروهاي خارجي عنوان كرد. به دیگر سخن آسیبپذیری را میتوان حساسيت يك سيستم كه با قرار گرفتن در معرض تغييرات زيست محيطي و اجتماعي به دليل فقدان ظرفيت براي سازگاری آسيب ميبيند دانست. درك آسيبپذيري و فعل و انفعالاتی كه بين ساختار و فرايندهاي مختلف آن روی میدهد از اين جهت مفيد میباشد كه با شناخت سيستم میتوان اقدامات بهينهاي براي كاهش و تعدیل اثرات مخرب آنها تدارك ديد. از این رو ارزيابي آسيبپذيري را میتوان بعنوان يك ابزار موثر براي تعيين حساسيت يك سيستم دانست که اطلاعات لازم جهت اولویتبندی برنامههای مدیریتی و حفاظتی گونهها و زیستگاهها را در اختیار مدیران قرار میدهد و خروجیهای آن میتواند راهحلهایی برای کاهش میزان آسیبپذیری از طریق کاهش تهدیدات، ارائه راهکارهای فنی باشد.
بر اساس این رویکرد تعدادی از اجزاء اصلی سیستمهای تالابی، زیستگاههای اصلی و در معرض خطر، گونهها و جوامع محلی وابسته به آنها شناسایی و پس از تبیین و تعیین شاخصهای تاثیرگذار بر آنها از طریق فرایندهای کمی و کیفی، با مد نظر قرار دادن دیدگاههای کارشناسی مدیران، کارشناسان و جوامع محلی اقدام به سنجش سطح آسیبپذیری آنها خواهد شد.
[1] Vulnerability assessment
[2] Exposure
[3] Sensitivity
[4] Adaptive Capacity