مقدمه

ارزیابی آسیب‌پذیری؛ مقدمه و بیان مسئله

تالاب‌ها خدمات معیشتی میلیون‌ها انسان را تامین می‌کنند و کنترل بحران‌های بسیاری از قبیل تخریب کیفیت آب، سیل، توفان‌، فرسایش و تجزیه کربن را بر عهده دارند. این اکوسیستم‌های ارزشمند در سراسر دنیا مدت‌های طولانی است که به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییرات شدید آب و هوایی در معرض تخریب و نابودی قرار دارند و بسیاری از زیستگاه‌های باقی مانده آنها نیز از ناپایداری رنج می‌برند. همچنین تخریب و از بین رفتن سیستم‌های بافر ساحلی، آسیب‌پذیری تالاب‌ها را افزایش داده و به تبع پیامدهای معنادار زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی و ساکنین آن منطقه در پی دارد. بنابراین شناسایی تهدیدات در راستای درک شرایط اکوسیستم‌های تالابی، ارزیابی آسیب‌پذیری[1] و میزان تاب‌آوری جوامع محلی وابسته به آنها به منظور توسعه استراتژی‌های مدیریتی موثر امری ضروری است. در رابطه با آسيب‏پذيري، تعاريف مختلفي ارائه شده است، اما به طور كلي مي‏توان اين گونه استنباط كرد كه آسيب‏پذيري مفهومي پويا و چند بعدي است. آسيب‏پذيري از دو بعد تشكيل شده است؛ بعد بيروني شامل مواجه شدن با خطر (در معرض خطر قرار گرفتن) و بعد دروني بر ناتواني مقابله و كم بودن ظرفيت براي بازسازي مجدد تاكيد مي‏كند. به واقع آسيب‌پذيري تابعي از سه عنصر مواجه شدن با خطر[2]، حساسيت[3] و ظرفیت سازگاري[4] است و آن را می‌توان توانايي تنظيم یک سیستم از سه جنبه آسيب‏پذيري (مواجه، حساسيت و ظرفيت سازگاری) در برابر اختلاط و نيروهاي خارجي عنوان كرد. به دیگر سخن آسیب‌پذیری را می‌توان حساسيت يك سيستم كه با قرار گرفتن در معرض تغييرات زيست محيطي و اجتماعي به دليل فقدان ظرفيت براي سازگاری آسيب مي‏بيند دانست. درك آسيب‏پذيري و فعل و انفعالاتی كه بين ساختار و فرايندهاي مختلف آن روی می‌دهد از اين جهت مفيد می‌باشد كه با شناخت سيستم می‌توان اقدامات بهينه‏اي براي كاهش و تعدیل اثرات مخرب آنها تدارك ديد. از این رو ارزيابي آسيب‏پذيري را می‌توان بعنوان يك ابزار موثر براي تعيين حساسيت‏ يك سيستم دانست که اطلاعات لازم جهت اولویت‌بندی برنامه‌های مدیریتی و حفاظتی گونه‌ها و زیستگاه‌ها را در اختیار مدیران قرار می‌دهد و خروجی‌های آن می‌تواند راه‌حل­هایی برای کاهش میزان آسیب‌پذیری از طریق کاهش تهدیدات، ارائه راهکار‌های فنی باشد.

بر اساس این رویکرد تعدادی از اجزاء اصلی سیستم‌های تالابی، زیستگاه‌های اصلی و در معرض خطر، گونه‌ها و جوامع محلی وابسته به آنها شناسایی و پس از تبیین و تعیین شاخص‌های تاثیرگذار بر آنها از طریق فرایندهای کمی و کیفی، با مد نظر قرار دادن دیدگاه‌های کارشناسی مدیران، کارشناسان و جوامع محلی اقدام به سنجش سطح آسیب‌پذیری آنها خواهد شد.

 

[1] Vulnerability assessment

[2] Exposure

[3] Sensitivity

[4] Adaptive Capacity